Ένα νέο βήμα εξέλιξης του κληρονομικού δικαίου πραγματοποιείται στην Ελλάδα, με την εισαγωγή των κληρονομικών συμβάσεων, στην έννομη τάξη.
Συγκεκριμένα, ο εν λόγω θεσμός, εφαρμόζεται εδώ και χρόνια σε χώρες όπως η Γερμανία, η Αυστρία και η Ελβετία, ενώ έρχεται να αλλάξει ριζικά τον τρόπο εφαρμογής των κληρονομικών σχέσεων. Το υπουργείο Δικαιοσύνης ανέλαβε την πρωτοβουλία των νέων αλλαγών που εντάσσονται στο πλαίσιο της συνολικής αναμόρφωσης της νομοθεσίας.
Ειδικότερα την περασμένη Παρασκευή, στην τελευταία συνεδρίαση της επιτροπής που έχει αναλάβει το έργο αυτό, οι κληρονομικές συμβάσεις αποτέλεσαν κεντρικό θέμα συζήτησης. Το ενδιαφέρον είναι ήδη μεγάλο, με τους πολίτες να απευθύνονται σε συμβολαιογράφους για πληροφορίες και καθοδήγηση. Ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελεί πολίτης που ζει μόνιμα στις ΗΠΑ και ταξίδεψε στην Ελλάδα, προκειμένου να ρυθμίσει τα κληρονομικά του ζητήματα μετά την ανακοίνωση των μεταρρυθμίσεων, παρά τις διαβεβαιώσεις της συμβολαιογράφου του ότι η νομοθεσία δεν έχει ακόμα οριστικοποιηθεί.
Η εισαγωγή των κληρονομικών συμβάσεων εκτιμάται πως θα φέρει σημαντική ανακούφιση, αποτρέποντας μεταθανάτιες συγκρούσεις μεταξύ κληρονόμων και μειώνοντας φαινόμενα όπως οι πλαστές διαθήκες και οι μακροχρόνιες δικαστικές διαμάχες. Σύμφωνα με τις προτάσεις που εξετάζονται, οι συμβάσεις αυτές θα αποτελέσουν εργαλείο για τη ρύθμιση της περιουσίας ενός ατόμου όσο βρίσκεται εν ζωή, με συμφωνίες που θα μπορούν να καλύπτουν την κατανομή των περιουσιακών στοιχείων και τις σχέσεις μεταξύ κληρονόμων.
Η Ομάδα Εργασίας, η οποία αποτελείται από κορυφαίους νομικούς και εκπροσώπους θεσμικών φορέων, έχει καταλήξει σε σημαντικές αποφάσεις. Οι ιδιόγραφες διαθήκες θα παραμείνουν, με περισσότερες δικλίδες ασφαλείας, ενώ γίνονται σημαντικές αλλαγές στη διαδικασία αποδοχής και αποποίησης της κληρονομιάς, για την προστασία τόσο των κληρονόμων από ενδεχόμενα χρέη όσο και των δανειστών από πιθανά νομικά κενά.
Στη συζήτηση, εξετάστηκαν τρεις μορφές κληρονομικών συμβάσεων. Η πρώτη, που προέβλεπε τη ρύθμιση της κληρονομιάς από τους μελλοντικούς κληρονόμους χωρίς τη συμμετοχή του κληρονομούμενου, απορρίφθηκε ως κοινωνικά μη αποδεκτή. Η δεύτερη, γνωστή και ως «αρνητική» κληρονομική σύμβαση, επιτρέπει σε κληρονόμους να παραιτηθούν από τα δικαιώματά τους με αντάλλαγμα χρηματική αποζημίωση. Η τρίτη, πιο ολοκληρωμένη πρόταση, προβλέπει τη δυνατότητα του κληρονομούμενου και των κληρονόμων να συμφωνούν από κοινού για τη διανομή της περιουσίας, με προϋποθέσεις όπως η φροντίδα ή η οικονομική υποστήριξη του κληρονομούμενου.
Οι προτάσεις αυτές θα αποκτήσουν τελική μορφή στις επόμενες συνεδριάσεις, ενώ διασφαλίζεται πως οι κληρονομικές συμβάσεις δεν θα είναι ανέκκλητες. Όπως και οι δωρεές ή οι διαθήκες, θα μπορούν να ανακαλούνται σε περιπτώσεις αχαριστίας ή επιβουλής κατά της ζωής. Παράλληλα, λόγω της φύσης τους, θα απαιτούνται συμβολαιογραφικά έγγραφα για τη σύνταξή τους, προσφέροντας τις απαραίτητες εγγυήσεις νομιμότητας.
