Μεγάλος όγκος αρχαιοτήτων του κυκλαδικού πολιτισμού θα «επαναπατριστεί» στη χώρα μας σημειώνοντας τη μεγαλύτερη, σε αριθμό αρχαιοτήτων συλλογή, που έχει επιστρέψει έως τώρα.
Στην Ολομέλεια εισάγεται και ψηφίζεται σήμερα το σχέδιο νόμου με αντικείμενο την κύρωση της Συμφωνίας που υπεγράφη την 21η Ιουλίου 2022, µε συμβαλλόμενους το Υπουργείο Πολιτισμού και Αθλητισμού της Ελλάδας, το Μουσείο Κυκλαδικής Τέχνης (Κυκλαδικό Μουσείο), το Μητροπολιτικό Μουσείο Τέχνης της Νέας Υόρκης (Metropolitan Museum of Art - ΜΕΤ) και το Ινστιτούτο Αρχαίου Ελληνικού Πολιτισμού µε έδρα το Ντελαγουέρ (Hellenic Ancient Culture Institute INC. - HACI). Η εν λόγω Συµφωνία αφορά την επιστροφή στην Ελλάδα ιδιωτικής συλλογής αποτελούμενης συνολικά από 161 αρχαιότητες του κυκλαδικού πολιτισμού και την έκθεσή της στο Μητροπολιτικό Μουσείο Τέχνης της Νέας Υόρκης.
Με το πρώτο άρθρο του νομοσχεδίου, ορίζεται ότι σκοπός είναι η επιστροφή, από την Νέα Υόρκη στην Ελλάδα, ιδιωτικής συλλογής αρχαιοτήτων του κυκλαδικού πολιτισμού, η προβολή του κυκλαδικού πολιτισμού στο Μητροπολιτικό Μουσείο Τέχνης της Νέας Υόρκης, µέσω της έκθεσης της εν λόγω συλλογής, καθώς και η συνεργασία μεταξύ του Υπουργείου Πολιτισμού και Αθλητισμού και του Μητροπολιτικού Μουσείου Τέχνης της Νέας Υόρκης.
Σύμφωνα µε την Αιτιολογική Έκθεση, «η συμφωνία εισάγεται για κύρωση µε νομοθετική πράξη, καθώς το αντικείμενό της αφορά σε ζητήµατα επιστροφής, έκθεσης και δανεισµού αρχαιοτήτων υπό συνθήκες διαφορετικές από τις γενικές και οριζόντιες συνθήκες που προβλέπονται στον αρχαιολογικό νόμο». Περαιτέρω, σχετικά µε τα αντικείμενα της συλλογής που πρόκειται να εκτεθούν στη Νέα Υόρκη και να επιστραφούν, ανά τμήματα και σταδιακά, στην Ελλάδα, αναφέρεται ότι: «πολλά από τα αντικείμενα της συλλογής, λόγω του τύπου και των διαστάσεών τους, αποτελούν εξαιρετικά σπάνια ή ακόμα και μοναδικά δείγματα της τέχνης και της τεχνικής του κυκλαδικού πολιτισμού της 3ης προχριστιανικής χιλιετίας, παγκοσμίως. Η ποικιλία των τύπων και των μορφών τους παρέχει νέα δεδομένα στη γνώση µας για την εξέλιξη της πρωτοκυκλαδικής τέχνης κατά την 3η χιλιετία π.Χ.».
Όπως αναφέρεται στο πρώτο παράρτημα της υπό κύρωση συμφωνίας, την 21η Ιουλίου 2022 καταρτίστηκε στη Νέα Υόρκη ενώπιον συμβολαιογράφου, Σύμβαση Εισφοράς, βάσει της οποίας ο Leonard Stern παρέδωσε, αιτία δωρεάς, τα δικαιώματά του και την κατοχή συλλογής εκατόν εξήντα µίας (161) αρχαιοτήτων στο HACI. Εξ άλλου, την ίδια ημέρα, υπεγράφη μεταξύ του HACI και του Μητροπολιτικού Μουσείου Τέχνης η Σύμβαση Έκθεσης της ανωτέρω συλλογής στο ΜΕΤ. Ορίζεται περαιτέρω, ότι το Ελληνικό Δημόσιο είναι ο αποκλειστικός ιδιοκτήτης και νομέας της συλλογής και ότι το Υπουργείο Πολιτισμού και Αθλητισμού συμβάλλεται ως εκπρόσωπος του Ελληνικού Δημοσίου.
Αναγνωρίζεται επίσης, το HACI ως κάτοχος της συλλογής, βάσει της Σύμβασης Εισφοράς, και εγκρίνεται από πλευράς του Υπουργείου η έκθεση της συλλογής στο MET, σύμφωνα µε ειδικότερους όρους. Μεταξύ των συμφωνηθέντων όρων είναι αποστολή συγκεκριμένων αρχαιοτήτων της συλλογής, οι οποίες προσδιορίζονται, στο Κυκλαδικό Μουσείο, προκειμένου να εκτεθούν για διάστημα ενός έτους. Εξ άλλου, η συλλογή θα εκτεθεί στο ΜΕΤ επί εικοσιπέντε (25) έτη. Μετά από δεκαπέντε (15) έτη έκθεσης της συλλογής στο σύνολό της, θα επιστρέφονται, ανά πενταετία, δέκα πέντε αρχαιότητες, µε σκοπό την έκθεσή τους στο Κυκλαδικό Μουσείο ή σε άλλα µουσεία της Ελλάδας.
Αντίστοιχα, από την 1η Ιανουαρίου του 2034 έως το τέλος του έτους 2048, συµφωνείται να εκτίθενται στο ΜΕΤ στην ίδια αίθουσα έκθεσης της ανωτέρω συλλογής, αρχαιότητες του κυκλαδικού πολιτισµού, οι οποίες θα αποστέλλονται ως δάνειο από τις συλλογές του Κυκλαδικού Μουσείου ή άλλων µουσείων. Μετά το πέρας της εικοσιπενταετούς έκθεσης της συλλογής στο MET, µπορεί να συναφθεί µεταξύ του ελληνικού Κράτους και του MET δανεισμός της συλλογής για χρονική περίοδο που δεν υπερβαίνει τα εικοσιπέντε (25) έτη, άλλως, η έκθεση της Συλλογής, βάσει της Σύμβασης Έκθεσης, λήγει.
Επίσης, µεταξύ του ελληνικού Υπουργείου Πολιτισμού και Αθλητισμού, του Κυκλαδικού Μουσείου και του ΜΕΤ, συμφωνείται συνεργασία σε επί µέρους δράσεις, οι οποίες προσδιορίζονται. Ορίζεται παράλληλα ότι οι συμβάσεις που προβλέπονται από την υπό κύρωση Συμφωνία, όπως και κάθε παρεπόμενη πράξη, απαλλάσσονται από άμεσους ή έµµεσους φόρους και κάθε επιβάρυνση υπέρ του Δημοσίου, ότι αρµόδια για την επίλυση διαφωνιών που µπορεί να προκύπτουν από τη Συµφωνία, είναι τα δικαστήρια της Αθήνας, καθώς και ότι η εν λόγω Συμφωνία πρέπει να υποβληθεί στη Βουλή προς έγκριση έως τη 10η Σεπτεμβρίου 2022. Η έναρξη ισχύος του νόμου ορίζεται από την 21η Ιουλίου 2022, ημερομηνία υπογραφής της υπό κύρωση Συμφωνίας.
Το επιστημονικό συμβούλιο
Όπως παρατηρεί το Επιστημονικό Συμβούλιο της Βουλής στην έκθεσή του, «η κύρωση της σύµβασης µε νόµο είναι συνήθης πρακτική και κρίνεται αναγκαία όταν η σύμβαση είτε καταρτίσθηκε µε διαδικασία διαφορετική από εκείνη που προβλέπουν οι γενικές ή ειδικές διατάξεις, είτε περιέχει όρους που δεσμεύουν τρίτους (µη συμβαλλόμενους), είτε περιέχει όρους που αντίκεινται στην ισχύουσα νομοθεσία ή ρυθµίσεις για την επίλυση των διαφορών που ανακύπτουν από την εκτέλεση της σύμβασης µε διαιτησία, όπως επί παραδείγματι, οι παράγραφοι της Συμφωνίας, οι οποίες ρυθμίζουν κατά τρόπο διάφορο το ζήτημα της κατοχής και του δανεισµού κινητών μνημείων εν σχέσει προς το ισχύον νομοθετικό πλαίσιο».
Υπενθυμίζει εξάλλου ότι η επιστημονική υπηρεσία και σε παλαιότερες εκθέσεις της έχει επισημάνει πως «όταν κυρούται σύμβαση µε νομοθετική πράξη, οι σχετικοί µε τα δικαιώματα και τις υποχρεώσεις των συμβαλλομένων όροι της εξακολουθούν να έχουν συμβατικό χαρακτήρα. Αντιθέτως, οι όροι της που αποκλίνουν από τις ισχύουσες διατάξεις ή θέτουν απρόσωπους κανόνες που δεσμεύουν τρίτους, έχουν ισχύ τυπικού νόμου και, ως εκ τούτου, οι διοικητικές πράξεις που εκδίδονται βάσει αυτών είναι δυνατόν να προσβάλλονται ενώπιον του Συμβουλίου της Επικρατείας».
Αντιπαράθεση στη συζήτηση για την κύρωση
Το νέο μέτωπο που άνοιξε στη Βουλή ανάμεσα στην πολιτική ηγεσία του υπουργείου Πολιτισμού και Αθλητισμού και τον Σύλλογο Ελλήνων Αρχαιολόγων, με αιτία αντιπαράθεσης το σχέδιο νόμου που ψηφίζεται σήμερα, και κυρώνει τη Συμφωνία για την επιστροφή αρχαιοτήτων του Κυκλαδικού Πολιτισμού.
«Επαναπατρίζεται, χωρίς αντιδικία και χωρίς καμία απολύτως οικονομική επιβάρυνση του ελληνικού δημοσίου, μεγάλος αριθμός άγνωστων, έως χθες, αρχαιοτήτων. Εξασφαλίζεται η παγκόσμια προβολή της σπάνιας αυτής προβολής, με την έκθεση για ένα χρόνο στο Κυκλαδικό Μουσείο της Αθήνας. Δηλώνεται η ιδιοκτησία του ελληνικού κράτους επί της συλλογής», είπε η εισηγήτρια της ΝΔ Φωτεινή Πιπιλή και σχολίασε τις επικρίσεις-προειδοποιήσεις που διατυπώνει ο ΣΥΡΙΖΑ σε βάρος της υπουργού Πολιτισμού και Αθλητισμού Λίνας Μενδώνη.
Ωστόσο, η βουλευτής του ΣΥΡΙΖΑ, Σία Αναγνωστοπούλου, ζήτησε την απόσυρση του σχεδίου νόμου λέγοντας ότι το κοινοβούλιο δεν έχει δικαίωμα να περνάει με κύρωση το συγκεκριμένο θέμα. «Παρανομούμε, διότι όπως αναγνωρίζει και η αιτιολογική έκθεση αλλάζει άρθρα του αρχαιολογικού νόμου», τόνισε η κ. Αναγνωστοπούλου που κάλεσε επίσης το υπουργείο να απαντήσει για όσα καταγγέλλει ο Σύλλογος Αρχαιολόγων ότι ο κ. Στερν ήταν γνωστός στο παρελθόν για διακίνηση προϊόντων αρχαιοκαπηλίας. «Εδώ η Βουλή κινδυνεύει να παρανομήσει. Η Βουλή παρανομεί. Είναι θησαυρός του ελληνικού λαού, σύμφωνα με όλους τους νόμους και τις διεθνείς συμβάσεις. Ο 'θησαυρός του κ. Στερν', δεν είναι του κ. Στερν. Έχει εξαχθεί παράνομα από την ελληνική επικράτεια», είπε η βουλευτής.
