Για τα νοικοκυριά και τις επιχειρήσεις, αποτελούν σοβαρό πρόβλημα οι υψηλές τιμές ηλεκτρικού ρεύματος, ωστόσο τα γεγονότα δείχνουν ότι κάτι «λειτουργεί στραβά» στην ελληνική αγορά ενέργειας και ότι χρειάζονται παρεμβάσεις.
Η Ελλάδα έχει την υψηλότερη χονδρική τιμή ρεύματος στην ΕΕ, περίπου 54% μεγαλύτερη από την δεύτερη Ιταλία και τουλάχιστον 70% πάνω από τη μέση τιμή στην ΕΕ. Φαίνεται πως δεν φταίει μόνον η άνοδος της τιμής του φυσικού αερίου. Αν και τον Σεπτέμβριο του 2021, η κρίση χαρακτηρίστηκε παροδική, πλέον αποκτά μόνιμα χαρακτηριστικά και επιτείνεται από την ουκρανική κρίση.
Η κυβέρνηση, ΝΔ και κόμματα της αντιπολίτευσης (ΜέΡΑ25, ΚΚΕ) στοχοποιούν το «Χρηματιστήριο Ενέργειας». Υπουργοί και κυβερνητικοί παράγοντες που προσπαθούν να αποποιηθούν τις ευθύνες τους, βρίσκουν χρήσιμο να υπενθυμίζουν ότι η κυβέρνηση του ΣΥΡΙΖΑ θεσμοθέτησε το πλαίσιο λειτουργίας του αυτής της αγοράς. Το ΚΚΕ και το ΜέΡΑ25 επικαλούνται επίσης τη δημιουργία του Χρηματιστηρίου Ενέργειας προκειμένου να καταλογίσουν στον ΣΥΡΙΖΑ μερίδιο ευθύνης για τη σημερινή κρίση.
Τι ακριβώς είναι αυτό το Χρηματιστήριο και πόσο επηρεάζει τη διαμόρφωση των τιμών του ρεύματος ελάχιστοι γνωρίζουν. Το ευρύ κοινό αγνοούσε μέχρι προχθές ακόμη και την ύπαρξή του.
Τρεις αγορές και «μία στα χαρτιά»
Το Ελληνικό Χρηματιστήριο Ενέργειας (ΕΧΕ) λειτουργεί στο πλαίσιο του Μοντέλου-Στόχου (Target Model), σε εφαρμογή των Ευρωπαϊκών Κανονισμών και Οδηγιών για την ολοκλήρωση της ενιαίας ευρωπαϊκής αγοράς ηλεκτρικής ενέργειας.
Περιλαμβάνει τέσσερις επιμέρους αγορές:
- Την Αγορά Επόμενης Ημέρας (Day-Ahead Market), όπου γίνονται αγοραπωλησίες ηλεκτρικής ενέργειας με υποχρέωση φυσικής παράδοσης την επόμενη μέρα (spot)
- Την Ενδοημερήσια Αγορά (Intra-Day Market) όπου οι συμμετέχοντες μπορούν να υποβάλουν προσφορές αγοράς και πώλησης για αυθημμερόν φυσική παράδοση (spot)
- - Την Αγορά Εξισορρόπησης (Balancing Market). Πρόκειται στην ουσία για την αγορά που εξισορροπεί την προσφορά με τη ζήτηση και τις απώλειες.
- Την Προθεσμιακή Αγορά όπου διαπραγματεύονται μηνιαία, τρίμηνα, εξάμηνα και ετήσια Συμβόλαια Μελλοντικής Εκπλήρωσης με φυσική παράδοση. Αυτή η αγορά δεν έχει λειτουργήσει ακόμη, με αποτέλεσμα να προκαλούνται στρεβλώσεις στη διμόρφωση των τιμών.
Το ΕΧΕ είναι υπεύθυνο για τη λειτουργία των τριών αγορών (Επόμενης Ημέρας, Ενδοημερήσια, Προθεσμιακή) και ο ΑΔΜΗΕ για την Αγορά Εξισορρόπησης. Η Ρυθμιστική Αρχή Ενέργειας (ΡΑΕ) έχει την εποπτεία και μπορεί να επιβάλει μέτρα και όρους σε ενεργειακές επιχειρήσεις για τη διασφάλιση υγιούς ανταγωνισμού και την εύρυθμη λειτουργία της αγοράς.
Δυσλειτουργία και στρεβλώσεις
Αυτά προβλέπονται στα νομοθετήματα της κυβέρνησης ΣΥΡΙΖΑ. Ομως στην πράξη άλλα συμβαίνουν και το σύστημα “χάνει στροφές”, καθώς άρχισε να λειτουργεί τον Νοέμβριο του 2020 χωρίς επαρκή προετοιμασία, επειδή η τότε (και νυν) κυβέρνηση ήθελε να επισπεύσει την απελευθέρωση της αγοράς ηλεκτρικής ενέργειας.
Τα αποτελέσματα αυτής της βιαστικής λειτουργίας φάνηκαν γρήγορα, με το «πάρτι» κερδοσκοπίας που έγινε στην Αγορά Εξισορρόπησης την πέμπτη μόλις εβδομάδα λειτουργίας: Από τα 19,74 ευρώ/MWh η τιμή του ρεύματος «εκτοξεύθηκε» στα 41,79 ευρώ/MWh (+106%)! Την αμέσως επόμενη εβδομάδα, χωρίς να γίνει καμία παρέμβαση ρυθμιστικού ή άλλου χαρακτήρα, βυθίστηκε στα 8,48 ευρώ/MWh (πτώση 80%).
Αυτή η τεράστια διακύμανση απέφερε αδικαιολόγητα κέρδη δεκάδων εκατομμυρίων ευρώ στους καθετοποιημένους παραγωγούς που συμμετέχουν στην συγκεκριμένη αγορά.
Καταγγελίες για καρτέλ
Η ΡΑΕ δεν είδε κάτι ύποπτο σε αυτήν την περίεργη έως “παράλογη” συμπεριφορά της αγοράς. Ούτε έψαξε να δει μήπως η τεράστια διακύμανση ήταν αποτέλεσμα εναρμονισμένης πρακτικής των τεσσάρων ιδιωτικών εταιρειών και της ΔΕΗ που συμμετέχουν στην αγορά. Θεώρησε λοιπόν νόμιμα αυτά τα κέρδη, που επιβάρυναν τελικά τους καταναλωτές.
Από τους πρώτους κιόλας μήνες λειτουργίας της νέας δομής της αγοράς, η ΕΒΙΚΕΝ που εκπροσωπεί τις ενεργοβόρες βιομηχανίες, καταγγέλλει δημόσια ότι γίνεται χειραγώγηση τιμών στην αγορά ηλεκτρικής ενέργειας και ότι στην ουσία λειτουργεί καρτέλ, στο οποίο μάλιστα συμμετέχει η μέχρι πρότινος δημόσια ΔΕΗ.
Μέχρι τώρα οι αρμόδιες Αρχές, ΡΑΕ και Επιτροπή Ανταγωνισμού, κλείνουν τα μάτια και τα αυτιά σε αυτές τις καταγγελίες.
Παρενέργειες
Το γεγονός ότι δεν λειτουργεί η προθεσμιακή αγορά και ότι το σύνολο της αναλισκόμενης ηλεκτρικής ενέργειας διακινείται στη spot αγορά, έχει ως αποτέλεσμα να μετακυλίονται πλήρως (100%) στη λιανική οι εξωφρενικές τιμές χονδρικής που διαμορφώνονται στη spot -ενδεχομένως με εναρμονισμένες πρακτικές. Αυτό δεν συμβαίνει στις υπόλοιπες ευρωπαϊκές χώρες, όπου μέσω της spot διακινούνται πολύ μικρότερα ποσοτά ημερήσιας κατανάλωσης, όπως φαίνεται στον Πίνακα:
Ποσοστό της ημερήσιας κατανάλωσης ηλεκτρικού ρεύματος που διακινείται στη spot αγορά ανά χώρα
Στις υπόλοιπες ευρωπαϊκές χώρες, όπου αυτοί οι μηχανισμοί λειτουργούν, οι επιπτώσεις της κρίσης είναι πιο διαχειρίσιμες, καθώς οι τιμές χονδρικής που διαμορφώνονται καθημερινά στις αγορές, δηλαδή στο Χρηματιστήριο Ενέργειας επηρεάζουν μόνο σε ένα μικρό ποσοστό το τιμολόγιο λιανικής.
Πώς διαμορφώνεται η τιμή
Υπάρχουν πάντως σημαντικά δομικά προβλήματα/στρεβλώσεις στη λειτουργία του Μοντέλου-Στόχου (Target Model). Ισως το σημαντικότερο είναι ότι η μέση τιμή ηλεκτρικής ενέργειας για μία ημέρα καθορίζεται από την Οριακή Τιμή Συστήματος (ΟΤΣ), που είναι η ακριβότερη προσφορά από την ακριβότερη ηλεκτροπαραγωγική μονάδα (αυτή την περίοδο ακριβότερες είναι οι μονάδες φυσικού αερίου). Η λογική αυτού του τρόπου τιμολόγησης είναι ότι πρέπει να καλυφθεί και η τελευταία ποσότητα ηλεκτρικής ενέργειας που χρειάζεται το σύστημα.
Βλέποντας την απροθυμία της κυβέρνησης να παρέμβει στην αγορά ηλεκτρικής ενέργειας για να μειώσει τις τιμές, πολλοί άρχισαν να μιλούν για κατάργηση του Μοντέλου-Στόχου (Target Model) δεδομένων και των έκτακτων συνθηκών που δημιουργεί η μεγάλη άνοδος των τιμών φυσικού αερίου, η οποία κλιμακώθηκε με τον πόλεμο στην Ουκρανία.
Αναποτελεσματικά μέτρα και εναλλακτικές λύσεις
Είναι γεγονός ότι οι έκτακτες συνθήκες επιβάλλουν και έκτακτες λύσεις. Στην Ελλάδα η κυβέρνηση αποφάσισε να δώσει μόνο κάποια επιδότηση, που σε καμία περίπτωση δεν καλύπτει τις αυξήσεις. Οι υπόλοιπες ευρωπαϊκές χώρες που έχουν την ίδια αρχιτεκτονική, έχουν προχωρήσει σε παρεμβάσεις στην αγορά με πολλούς τρόπους. Είτε με πλαφόν στην τιμή χονδρικής ή λιανικής ή, όπως έκανε η Ρουμανία, με υποχρεωτική σύναψη διμερών συμβολαίων για να πέσουν οι τιμές.
Ο Μακρόν, που δεν μπορεί να θεωρηθεί σοσιαλιστής, μίλησε τον Μάρτιο για περαιτέρω εθνικοποίηση/κρατικοποίηση της εταιρείας ηλεκτρισμού EDF που κατέχει το 78% της λιανικής αγοράς στη Γαλλία. Πρόσφατα δήλωσε ότι μεσούσης της κρίσης το κράτος πρέπει να ανακτήσει τον έλεγχο της αγοράς ενέργειας. Παράλληλα η κατά 88,3% κρατική EDF που έχει αντίστοιχη με τη ΔΕΗ δεσπόζουσα θέση στην αγορά, εφάρμοσε 4% πλαφόν στην αύξηση της τιμής ρεύματος. Για να αντισταθμίσει τη ζημιά, προχωρά σε αύξηση κεφαλαίου.
Στην Ελλάδα, τη χρονική περίοδο που ξεκινούσε η ενεργειακή κρίση, επιλογή της κυβέρνησης ήταν να εκχωρήσει την πλειοψηφία της ΔΕΗ σε ιδιώτες μέσω αύξησης μετοχικού κεφαλαίου και να επιτρέπει στην εταιρεία να κερδοσκοπεί για να βελτιώσει τα αποτελέσματά της, αντί να στηρίζει τους καταναλωτές.
Την προηγούμενη εβδομάδα η Ισπανία και η Πορτογαλία κατέθεσαν πρόταση στην Κομισιόν για απεξάρτηση των τιμών ηλεκτρικής ενέργειας από τις εξαιρετικά υψηλές τιμές των ορυκτών καυσίμων, ιδιαιτέρως του φυσικού αερίου. Η προτεινόμενη ρύθμιση μειώνει τουλάχιστον 30% τις τιμές, δεν έχει καμία δημοσιονομική επίπτωση, δεν διαταράσσει την αγορά και μπορεί να εφαρμοστεί και στην Ελλάδα.
Προϋποθέσεις
Είναι λοιπόν προφανές ότι για την αντιμετώπιση της ενεργειακής ακρίβειας υπάρχουν κι άλλοι – και μάλιστα αποτελεσματικότεροι - τρόποι από τα μέτρα που επιλέγει η κυβέρνηση. Πρέπει όμως
- Να υπάρχει πολιτική βούληση και παράλληλα:
- Η ΔΕΗ να επιτελεί τον κοινωνικό και αναπτυξιακό της ρόλο, όχι μόνον με την τιμολογικαή πολιτική και τις όποιες διευκολύνσεις σε καταναλωτές, αλλά και αποτρέποντας τη δημιουργία καρτέλ στην αγορά ηλεκτρικής ενέργειας, αντί να συμμετέχει στη λειτουργία του
- Οι εποπτικές Αρχές να ασκούν τις ελεγκτικές τους αρμοδιότητες.
Η κυβέρνηση μπορεί να συρθεί σε κάποιες παρεμβάσεις στην αγορά ενέργειας είναι αντιμέτωπη με τα οξύτατα προβλήματα που δημιουργούνται στην οικονομία και στην κοινωνία, μετά την παρουσίαση των προτάσεων της Ευρωπαϊκής Επιτροπής τον Μάιο. Ωστόσο, την αδράνεια και την αναποτελεσματικότητα τα νοικοκυριά, οι επιχειρήσεις και η οικονομία θα έχουν πληρώσει ακριβά την απροθυμία παρεμβάσεων.
