Η ελληνική γλώσσα είναι μια από τις πιο πλούσιες αλλά και περιπλοκότερες γλώσσες του κόσμου, που ομιλούνται έως και σήμερα.
Η μοναδικότητα και η πολυπλοκότητα του ελληνικού λόγου τον ξεχωρίζει ανά τους αιώνες, αλλά τον καθιστά αρκετά δύσκολο ως προς την σωστή εκμάθηση και χρήση του.
Για αυτό τον λόγο, όπως χαρακτηριστικά δηλώνει ο καθηγητής γλωσσολογίας, Χριστόφορος Χαραλαμπάκης, «όποιος κάνει λάθη στη γλώσσα δεν είναι απαραίτητα λόγω έλλειψης μόρφωσης».
Στην καθημερινότητά μας χρησιμοποιούμε πολλές λέξεις με λανθασμένο τρόπο. Ας δούμε τις πιο συνηθισμένες φράσεις και λέξεις, βάζοντας μία τάξη στο λεξιλόγιό μας από σήμερα:
- Που και πως:
Πότε τονίζονται και πότε όχι; Όταν οι δύο αυτές λέξεις ρωτούν τότε πρέπει οπωσδήποτε να τονίζονται, ακόμα και σε πλάγια ερώτηση. Αν το «που» είναι επίρρημα, αντωνυμία ή σύνδεσμος (για ευκολία αντικαθίσταται με τη φράση «το οποίο») δεν τονίζεται, όπως και το πως όταν είναι σύνδεσμος ( μπορεί να αντικατασταθεί με το «ότι») δεν παίρνει τόνο.
Παραδείγματα: «Για πού το βάλατε;» – «Πώς ήταν η μέρα σου;» και «Πήρα ένα αναψυκτικό που (το οποίο) ήταν πολύ παγωμένο» – «Ξέρω, πως (ότι) αυτό που θα ακούσεις θα σε σοκάρει».
- Μεγεθύνω και μεγέθυνση:
Και όχι μεγενθύνω, μεγέθυνση. Επίσης, λέμε μέγεθος και όχι μέγενθος!
Παράδειγμα: «Άφησα την φωτογραφία για μεγέθυνση».
- Πολύ και πολλή:
Πότε γράφεται με δύο «λ» και «η» και πότε με ένα και «υ»; Όταν ακολουθεί αρσενικό ή ουδέτερο ουσιαστικό γράφουμε με ένα «λ» και «υ» (ύψιλον). Όταν ακολουθεί θηλυκό γράφουμε με δύο «λ» και, φυσικά, «η» (ήτα). Διαβάστε εδώ ένα παράδειγμα.
- Ότι και ό,τι:
Όταν το “ότι” χρησιμοποιείται ως σύνδεσμος σε μία πρόταση (μπορεί να αντικατασταθεί από το “πως”), τότε δεν χρειάζεται κόμμα. Αν αντικαθιστά το “ότιδήποτε”, τότε χρειάζεται κόμμα.
Παράδειγμα: «Θεωρώ, ότι (πως) η Σοφία έχει δίκιο» και «Κάνε ό,τι (οτιδήποτε) νομίζεις»
- Χάρη σε και εξαιτίας:
Το πρώτο έχει θετική σημασία, το δεύτερο αρνητική.
Παράδειγμα: «Χάρη σε σένα είμαι καλά» και «Εξαιτίας σου έσπασε το βάζο».
- Απηυδήσει ή απαυδήσει;
Το σωστό είναι το απαυδήσει και όχι το απηυδήσει, για χρήση στο παρόν. Γίνεται απηύδησε όμως σε παρελθοντικό χρόνο.
- Παράγγειλα ή παρήγγειλα;
Το σωστό σε αυτή την περίπτωση είναι το παράγγειλα, αλλά συμβαίνει το ίδιο όπως και στην περίπτωση του «απηύδησα».
- Καταρχήν και καταρχάς:
Οι δύο αυτές λέξεις δεν είναι συνώνυμες. Το «καταρχήν» ή «κατ’ αρχήν» σημαίνει κατά βάση, στα βασικά σημεία, ενώ το «καταρχάς» ή «κατ’ αρχάς» σημαίνει αρχικά, στην αρχή.
Παράδειγμα: «Το νομοσχέδιο ψηφίστηκε κατ’ αρχήν», «Κατ’ αρχάς, να διευκρινίσουμε…»
- Επικεφαλής – επίρρημα ή ουσιαστικό:
Η λέξη επικεφαλής είναι άκλιτη και σημαίνει ότι κάποιος βρίσκεται βρίσκεται επί της κεφαλής, είναι δηλαδή ο αρχηγός. Είναι, λοιπόν, επίρρημα που δεν κλίνεται και παραμένει ίδιο ανεξαρτήτως συντακτικής χρήσης.
Παράδειγμα: «Η Έλενα είναι η επικεφαλής της ομάδας».
- Ανέκαθεν και από ανέκαθεν:
Το σωστό είναι το ανέκαθεν. Το επίθημα -θεν προέρχεται από παλαιή πτώση της ελληνικής, την αφαιρετική, δηλώνοντας την προέλευση, την κίνηση, την απομάκρυνση, γι’ αυτό και η χρήση της πρόθεσης «από» θεωρείται περιττή. Η λέξη «ανέκαθεν» περιέχει ήδη την έννοια της προέλευσης.
Παράδειγμα: «Ήξερε ανέκαθεν, ότι θα ασχοληθεί με τον κινηματογράφο».
- Στα πλαίσια ή στο πλαίσιο:
Το πλαίσιο (δηλαδή το κάδρο) είναι πάντα ένα. Η φράση συχνά συγχέεται με το «μέσα στα όρια», τα οποία είναι όντως πολλά.
Παράδειγμα: «Το παράδειγμα δόθηκε στο πλαίσιο της συζήτησης».
- Ωρίμανση ή ωρίμαση;
Το σωστό είναι “ωρίμαση”, επειδή προέρχεται από το ρήμα “ωριμάζω” όπως, συμβαίνει και με τα εξετάζω – εξέταση, παρουσιάζω – παρουσίαση. Με “ν” σχηματίζονται τα ουσιαστικά που προέρχονται από ρήματα σε -αίνω, όπως θερμαίνω – θέρμανση, σημαίνω – σήμανση, ρυπαίνω – ρύπανση.
Παράδειγμα: “Η ωρίμαση των μήλων γίνεται το φθινόπωρο”
- Οκτώμβριος ή Οκτώβριος;
Το σωστό είναι σύμφωνα με τον κύριο Χαραλαμπάκη το Οκτώβριος. Υπάρχει όμως το Νοέμβριος και το Δεκέμβριος με αποτέλεσμα να μην υπάρχει ισορροπία και να ‘γέρνει’ το σύστημα. «Δεν αποκλείεται όμως κάποια στιγμή να επικρατήσει το Οκτώμβριος και πλέον να μην ενοχλείται κανείς από τη χρήση του», επισημαίνει.
- Παρεπιπτόντως ή παρεμπιπτόντως;
Το σωστό είναι το παρεμπιπτόντως.
