Μετά από 40 χρόνια από την κατάργηση του πολυτονικού συστήματος, η απόφαση αυτή παραμένει σημείο αντιπαράθεσης κι αμφισβητήσεων για τους γλωσσολόγους.
Το Νοέμβριο του 1981 ελήφθη η απόφαση για την κατάργηση του πολυτονικού συστήματος και τον Ιανουάριο του 1982 σε μια θυελλώδη συνεδρίαση ψηφίστηκε από τη βουλή η απόφαση που ακόμη και σήμερα αμφισβητείται!
Πολλοί θεωρούν ότι η κατάργηση του πολυτονικού ήταν σοβαρό πλήγμα για την ελληνική γλώσσα.
Βέβαια, η χρήση του μονοτονικού είχε ήδη υιοθετηθεί από κάποιες εφημερίδες ακόμη και πριν τη λήψη της συγκεκριμένης απόφασης, επομένως η ιδέα δεν ήταν καινούργια.
Η καθιέρωση του μονοτονικού συστήματος ωφελούσε οικονομικά τους εκδοτικούς οίκους, τις υπηρεσίες του κράτους και τις εφημερίδες, καθώς το κόστος για την έκδοση κειμένων, βιβλίων και εγγράφων στο μονοτονικό σύστημα ήταν πολύ μικρότερο απ’ ό,τι στο πολυτονικό. Το μονοτονικό σύστημα διευκόλυνε όμως και τη ζωή των απλών ανθρώπων, αφού πλέον δε θα ήταν υποχρεωμένοι να μαθαίνουν τους κανόνες τονισμού.
Αυτό, ωστόσο, δε σημαίνει ότι η απόφαση στη Βουλή πάρθηκε εύκολα το βράδυ εκείνο του 1981. Πιο συγκεκριμένα, από τα πρακτικά της Βουλής, γνωρίζουμε ότι:
-Προς τα μεσάνυχτα της 11.1.1982 είχε ολοκληρωθεί η συζήτηση για την εγγραφή των μαθητών των Λυκείων, οπότε εντελώς αιφνιδίως εισάγεται προς ψήφιση η επιβολή του μονοτονικού. Μετά από ερώτηση του Ευάγγελου Αβέρωφ, ποιό είδος μονοτονικού σκέφτεται να εφαρμόσει η Κυβέρνηση, στην οποία έλαβε αμήχανη απάντηση από τον υπουργό, παρενέβη ο τότε κοινοβουλευτικός εκπρόσωπος της αξιωματικής αντιπολίτευσης Κωνσταντίνος Μητσοτάκης και επεσήμανε, διαμαρτυρόμενος, τα ακόλουθα (σελ. 456 των Πρακτικών της Βουλής): Το άρθρο περί του μονοτονικού «προστίθεται σήμερα, την τελευταία ώρα αιφνιδιαστικώς. Αναφέρεται σε ένα μέγα θέμα...».
Ζητεί να μετατεθεί η συζήτηση του άρθρου περί μονοτονικού: «Δεν είναι δυνατόν να έχει η κυβέρνηση την απαίτηση να μάς φέρνει το θέμα αυτό το μέγα, αιφνιδιαστικά, και να απαιτεί να το ψηφίσουμε και μετά την 12ην (νυκτερινή). Η τροπολογία αναφέρεται σε ένα πολύ σοβαρό θέμα». Ανακοινώνει ότι αν η κυβέρνηση επιμείνει, η αξιωματική αντιπολίτευση είναι υποχρεωμένη να αποχωρήσει από την αίθουσα. Στη συνέχεια, δευτερολογεί και επισημαίνει τη σοβαρότητα του θέματος, ότι κακώς αυτό προτείνεται με τροπολογία, ότι κακώς καλείται η Βουλή να το συζητήσει μετά το μεσονύκτιο, ότι η αντιπολίτευση δεν έχει προλάβει να ενημερωθεί: «Δεν έχουμε κανένα φάκελο. Δεν έχει καμμιά σχέση με το συζητούμενο νομοσχέδιο. Είναι σαφές ότι είναι αντισυνταγματική η τροπολογία. Δώστε μας τον χρόνο να προετοιμαστούμε».
Από την πλευρά του ΚΚΕ, η Μαρία Δαμανάκη παρεμβαίνει δύο φορές (σελ. 457) και ζητεί αναβολή «γιατί το Σώμα έχει κουραστεί». Ο Κ. Μητσοτάκης επανέρχεται λέγοντας: «Εφόσον η κυβέρνησις και το προεδρείο επιμένουν εις αυτόν τον αντιδημοκρατικό και αντικοινοβουλευτικό τρόπο συζητήσεως αυτής της τροπολογίας, υπό τας συνθήκας αυτάς, λυπούμεθα ειλικρινώς, αλλά δεν δυνάμεθα να παρακολουθήσουμε τη συζήτηση και είμεθα υποχρεωμένοι να αποχωρήσουμε». Οι βουλευτές της ΝΔ αποχωρούν. Γύρω στις 2 μετά τα μεσάνυχτα ψηφίστηκε η τροπολογία για το μονοτονικό, από τριάντα παρόντες βουλευτές (κατά την δήλωση τού Παναγιώτη Κανελλόπουλου).
Η ομάδα
Πριν όμως φτάσει η απόφαση στη Βουλή, είχε συσταθεί μια ομάδα με πρωτοβουλία του τότε υπουργού Παιδείας Ελευθέριου Βερυβάκη. Στην ομάδα αυτή παρατηρούνταν δύο αντίθετες τάσεις που ονομάστηκε «σύστημα της πλειοψηφίας», και το «αντίπαλο», «σύστημα της μειοψηφίας».
Το σύστημα της πλειοψηφίας υποστήριζε την καθιέρωση του μονοτονικού συστήματος, όπως το γνωρίζουμε μέχρι σήμερα και συγκεκριμένα:
• Κατάργηση των τόνων και των πνευμάτων.
• Χρήση του ενός σημαδιού στις λέξεις που κατά την ανάγνωση θα μπορούσαν να παρατονιστούν, δηλαδή σε όλες τις λέξεις που έχουν δύο και περισσότερες συλλαβές.
• Τα μονοσύλλαβα δε χρειάζονται τονικό σημάδι, γιατί το αν θα διαβαστούν τονισμένα ή άτονα εξαρτάται από το γλωσσικό πλαίσιο στο οποίο βρίσκονται.
• Είναι δύσκολο να βρεθούν και να εφαρμοστούν ένας ή περισσότεροι κανόνες για το πότε έχουν δυναμικό-πραγματικό τόνο κάποιες λέξεις.
• Εξαίρεση αποτελούν τα μονοσύλλαβα «πώς» και «πού» όταν είναι ερωτηματικά, και το διαζευκτικό «ή». Στις περιπτώσεις αυτές, και μόνο τότε, παίρνουν τόνο.
Από την άλλη, το σύστημα της μειοψηφίας, υποστήριζε ένα ιδιότυπο μονοτονικό σύστημα. Αναλυτικά:
• Καταργούνται τα πνεύματα, αλλά διατηρούνται τα τονικά σημάδια σε όλες τις μονοσύλλαβες λέξεις.
• Εξαίρεση στον παραπάνω κανόνα αποτελούν τα άρθρα ο, η, οι, που δεν τονίζονται.
• Επιπλέον, τα «που» και «πως», όταν δεν είναι ερωτηματικά, δε δέχονται τόνο.
• Τέλος, από τα μονοσύλλαβα τόνο δεν παίρνουν το μόριο «ως» και όλα τα εγκλιτικά.
Όπως γίνεται κατανοητό, το ζήτημα της κατάργησης του πολυτονικού αποτέλεσε αιτία διαμάχης ανάμεσα στη κυβέρνηση του ΠΑΣΟΚ και στην αντιπολίτευση της ΝΔ από τη Βουλή στον τύπο και μέσω αυτού στο ευρύ κοινό.
Να σημειωθεί ότι η αντιπαράθεση μεταξύ κυβέρνησης κι αντιπολίτευσης αφορούσε τον τρόπο με τον οποίο θα προωθούνταν η μεταρρύθμιση και όχι για το αν θα έπρεπε ή όχι να καθιερωθεί το μονοτονικό σύστημα, καθώς κανένα από τα κόμματα του ελληνικού Κοινοβουλίου δε φάνηκε να έχει ενστάσεις σε αυτό.
Η αντιπαράθεση αυτή μεταφέρθηκε και στον Τύπο, μεταξύ των εφημερίδων της συμπολίτευσης κι αυτών της αντιπολίτευσης.
Μονοτονικό ήδη από τον 19ο αιώνα
Ωστόσο, το ζήτημα του μονοτονικού έχει τις ρίζες του ακόμη πιο πίσω στον χρόνο. Ο Νικόλαος Φαρδύς το 1884 γράφει και δημοσιεύει ένα κείμενο, στο οποίο προσπαθεί να απαλλάξει την καθαρεύουσα από τους τόνους και τα πνεύματα.
Δύο χρόνια αργότερα, ο Ισίδωρος Σκυλίτσης το 1886 προτείνει την απάλειψη της ψιλής και της βαρείας, ενώ λίγα χρόνια αργότερα ο Α. Πάλλης εφαρμόσει στα κείμενά του την κατάργηση των τόνων και των πνευμάτων. Αυτό ουσιαστικά ξεκίνησε ένα κίνημα απλοποίησης του ορθογραφικού και τονικού συστήματος, πράγμα που φαίνεται κι από τα κείμενα άλλων λόγιων της εποχής.
Ο γλωσσολόγο Γεώργιος Χατζιδάκις, το 1911 προτείνει την απλοποίηση του τονισμού στα σχολεία, καθώς υποστήριζε ότι δυσκόλευε χωρίς λόγο τα μικρά παιδιά. Ο Μανόλης Τριανταφυλλίδης το 1913 προτείνει ένα ριζοσπαστικό σύστημα, το οποίο ωστόσο δε χρησιμοποίησε ο ίδιος ποτέ στα κείμενά του.
Άλλα γνωστά ονόματα που υποστήριξαν το μονοτονικό ήταν οι Ε. Γιανίδης, Εμμανουήλ Κριαράς, Γ. Θεοτοκάς, Άγγελος Τερζάκης, Βασίλης Ρώτας και πλήθος άλλων γλωσσολόγων και λογοτεχνών.
Το 1931 ο τότε υπουργός Παιδείας Γεώργιος Παπανδρέου απευθύνθηκε στις Φιλοσοφικές Σχολές της Αθήνας και της Θεσσαλονίκης, καθώς και στην Ακαδημία Αθηνών, ζητώντας να υποβάλλουν κάποιες προτάσεις για τη μεταρρύθμιση του ορθογραφικού και του τονικού συστήματος.
Το 1938, κατά τη περίοδο της δικτατορίας, ο Μεταξάς απορρίπτει την πρόταση απλοποίησης της δημοτικής, καθώς θεώρησε ότι έρχονταν σε αντίθεση με τις θέσεις του Εκπαιδευτικού Συμβουλίου.
Το 1976, επί πρωθυπουργίας Κωνσταντίνου Καραμανλή, ο τότε υπουργός Παιδείας Γεώργιος Ράλλης συγκρότησε μια επιτροπή στην οποία ανέθεσε την εξέταση της νέας γραμματικής. Η επιτροπή αυτή ομόφωνα εισηγήθηκε στην ηγεσία του υπουργείου την καθιέρωση του μονοτονικού συστήματος, κάτι που ωστόσο απορρίφθηκε από την κυβέρνηση.
Κι έτσι φτάνουμε στη χρονιά 1981-1982, όπου και τελικά αποφασίζεται η κατάργηση του πολυτονικού.
Αντιδράσεις της Ιεράς Συνόδου
Η Ιερά Σύνοδος της Εκκλησίας της Ελλάδας τάχθηκε κατά της απόφασης κατάργησης του πολυτονικού, θεωρώντας ότι θα έβλαπτε όχι μόνον την ελληνική γλώσσα αλλά και την ελληνική ταυτότητα και πολιτισμό.
Ενδεικτικά, ο Αρχιεπίσκοπος Αθηνών κ. Χριστόδουλος είχε αναφερθεί «στα της πραξικοπηματικής επιβολής του μονοτονικού συστήματος γραφής τις μεταμεσονύκτιες ώρες της 11ης Ιανουαρίου 1982» και είχε υποστηρίξει : "Διαπιστώνουμε, λοιπόν, ότι η επιβολή του Μονοτονικού και η επί ένα τέταρτο αιώνος εφαρμογή του, επέτυχε:
- Να διχάσει τους ανθρώπους των γραμμάτων
- Να δυσκολέψει την ετυμολογία των λέξεων, με αποτέλεσμα την απομάκρυνση του λαού από το αρχικό νόημά τους
-Να επιφέρει σύγχυση στην ορθογραφία, με κίνδυνο κατολισθήσεως στην φωνητική γραφή δ) Να στερήσει τον γραπτό μας λόγο από την αισθητική του ομορφιά
-Να καταστρέψει, εν πολλοίς, τη σωστή και ρυθμική προφορά του λόγου, με άφευκτη διολίσθηση στον βατταρισμό και τον βαρβαρισμό
-Να δυσκολέψει αφάνταστα τις κλασικές και ανθρωπιστικές σπουδές, με τραγικά για το όλο πνευματικό επίπεδο των Νεοελλήνων και την συνείδηση της εθνικής μας συνέχειας αποτελέσματα ζ) Να προβάλει ως παιδαγωγικό ιδεώδες την ήσσονα προσπάθεια και να επιβραβεύσει την οκνηρία
-Να δώσει τραγικά δείγματα οσφυοκαμψίας ενώπιον των μεγάλων συμφερόντων πολυεθνικών εταιρειών, διαφημιστικών γραφείων, εκδοτικών οίκων, εφημερίδων και περιοδικών.
Αντιδράσεις καλλιτεχνών και πνευματικών ανθρώπων
Πολλοί γνωστοί Έλληνες τάχθηκαν επίσης κατά την υιοθέτησης του μονοτονικού. Ο Δημήτρης Χορν είχε πει χαρακτηριστικά "Υβρις και τίποτε άλλο χαρακτηρίζει την παρούσα κατάσταση. Υβρις και δυστυχώς, της ύβρεως, πάντοτε έπεται η Νέμεσις."
Ο Κορνήλιος Καστοριάδης είχε δηλώσει: "Αυτοί, οι Κριαράς και οι άλλοι, τα κτήνη τα τετράποδα που έκαναν αυτές τις μεταρρυθμίσεις - αυτό παρακαλώ να γραφεί στις εφημερίδες- δεν ξέρουν τι είναι γλώσσα. Δεν ξέρουν αυτό που γνώριζε η κόρη μου στα τρία της χρόνια."
Ενώ, τέλος, ο Νικηφόρος Βρεττάκος είχε αναφέρει ότι "Υπερτιμήθηκε η άποψις ότι διευκολύνει τους μαθητές, κάτι που, ίσως, είναι αντιπαιδαγωγικό. Υπάρχει άλλωστε και μια παράδοση που εκφράζει την άποψη μεγάλων παιδαγωγών, οι οποίοι επιμένουν ότι το παιδί πρέπει να κοπιάζει για να γίνει άνθρωπος ικανός, ώστε στην ζωή του ν' αντιμετωπίσει όλες τις αντιξοότητες."
