«Αν δεν προσέξουμε, τα φαντάσματα από τα τέλη του 19ου αιώνα θα έρθουν και θα μας στοιχειώσουν στον 21ο αιώνα»
(Κριστίν Λαγκάρντ )
Μοιάζει, αλήθεια, η αρχή της τρίτης δεκαετίας του 21ου αιώνα με τον 16ο αιώνα, έτσι όπως τον περιγράφει με δυο λέξεις ο Φερνάν Μπροντέλ: «οι δύο δέκατοι έκτοι αιώνες», ο χρυσός αιώνας του αμύθητου πλούτου που έφτανε «καραβιές» στην Ευρώπη από τις «ανακαλύψεις των νέων χωρών» και ο «πέτρινος» αιώνας της φτώχειας που γέμιζε το φωτεινό Παρίσι με 20.000 ζητιάνους το «σωτήριον έτος» 1587!
Απανωτές Εκθέσεις Διεθνών Οργανισμών που δημοσιεύτηκαν την τελευταία περίοδο επιβεβαιώνουν την αύξηση των ανισοτήτων κατά τη διάρκεια της οικονομικής κρίσης, καθώς το λογιστικό πρόσωπο της καπιταλιστικής κανονικότητας δεν μπορεί να καλύψει το μαύρο φόντο εκατομμυρίων ανθρώπων που ζουν με μια μπάλα κανονιού δεμένη στα πόδια τους!
Το μεγαλύτερο μέρος αυτού του πλούτου βρίσκεται στα χέρια μιας πολύ μικρής μειοψηφίας της ανθρωπότητας, που συνεχίζει να συσσωρεύει. Σύμφωνα με τις επίσημες Εκθέσεις Διεθνών Οργανισμών, περίπου 47 εκατομμύρια άνθρωποι, μόλις το 0,9% των ενηλίκων του πλανήτη, κατέχουν σήμερα όλοι μαζί 158,3 τρισ. δολάρια, περίπου δηλαδή το 44% του παγκόσμιου πλούτου. Στην «απέναντι όχθη» -και ενώ μεσολαβούν δύο μεσαίες τάξεις- υπάρχουν περίπου τρία τρισεκατομμύρια άνθρωποι, δηλαδή πάνω από το 55% του ενήλικου πληθυσμού της Γης. Είναι οι ενήλικοι της ανθρωπότητας που έχουν πλούτο μικρότερο των 10.000 δολαρίων. Ολοι μαζί κατέχουν 6,3 τρισ. δολάρια, δηλαδή μόλις το 1,8% του συνολικού παγκόσμιου πλούτου.
«Η κρίση του κορονοϊού επιδείνωσε τις ανισότητες ανάμεσα στους πολύ εύπορους και το υπόλοιπο του πληθυσμού», λέει ο επικεφαλής των συγγραφέων της Έκθεσης για την Παγκόσμια Ανισότητα Λούκας Τσάνσελ, επισημαίνοντας πως οι πλούσιες οικονομίες χρησιμοποίησαν μαζική δημοσιονομική στήριξη για να μετριάσουν τη μεγάλη άνοδο της φτώχειας που διαπιστώνεται αλλού.
Η Εκθεση αντλεί από ποικίλες εξειδικευμένες έρευνες και δεδομένα από τη δημόσια σφαίρα, ενώ τον πρόλογό της έχουν συγγράψει οι οικονομολόγοι Αμπχιτζίτ Μπανερτζί και Εστέρ Ντιφλό, οι οποίοι έχουν την έδρα τους στις ΗΠΑ και είναι δύο από τους τρεις που τιμήθηκαν με το βραβείο Νόμπελ Οικονομίας 2019 για τη δουλειά τους πάνω στην φτώχεια.
«Εφόσον ο πλούτος είναι μια μείζονα πηγή μελλοντικών οικονομικών κερδών και, όλο και περισσότερο, ισχύος και επιρροής, αυτό προαναγγέλλει περαιτέρω αύξηση της ανισότητας», έγραψαν γι' αυτό που αποκαλούν «ακραία συγκέντρωση οικονομικής ισχύος στα χέρια μιας πολύ μικρής μειονότητας των υπερπλουσίων».
Τα ευρήματα επιβεβαιώνουν ένα φάσμα από υπάρχουσες μελέτες, καθώς οι «λίστες των πλουσίων» και άλλα στοιχεία καταδεικνύουν αύξηση των ανισοτήτων αναφορικά με την υγεία, την κοινωνία, το φύλο και τη φυλή στη διάρκεια της πανδημίας.
Αντίστοιχα συμπεράσματα εκφράστηκαν και στην ετήσια έκθεση του Οργανισμού Ηνωμένων Εθνών (ΟΗΕ) για την «Ανθρώπινη Ανάπτυξη», στην οποία σημειώνεται με ανησυχία: «Το κύμα των διαδηλώσεων που σαρώνει τη μια χώρα μετά την άλλη αποτελεί μια ξεκάθαρη ένδειξη ότι, παρά την πρόοδό μας, κάτι δεν λειτουργεί σωστά στην παγκοσμιοποιημένη κοινωνία μας. Οι άνθρωποι κατεβαίνουν στους δρόμους για διάφορους λόγους: για το κόστος των εισιτηρίων, την τιμή της βενζίνης ή έχοντας πολιτικά αιτήματα. Υπάρχει όμως κάτι που τα συνδέει όλα αυτά και είναι βαθύ. Πρόκειται για την αυξανόμενη απογοήτευση του κόσμου λόγω των ανισοτήτων».
Η προηγούμενη παράγραφος δεν βρίσκεται σε κάποιο εισαγωγικό σημείωμα αριστερού εντύπου, αλλά στην εισαγωγή της παραπάνω έκθεσης του ΟΗΕ.
Λίγους μήνες πριν το ΔΝΤ, γνωστό για τα προγράμματα λιτότητας που εφάρμοσε στις υπερχρεωμένες χώρες, τόνισε την επιτακτική ανάγκη να αντιμετωπιστεί το πρόβλημα της αυξανόμενης ανισότητας, επιμένοντας πως η διεύρυνση των ανισοτήτων υπονομεύει την εμπιστοσύνη στους θεσμούς και στη δημοκρατία, ενώ καλλιεργεί το αίσθημα ότι οι ελίτ έχουν καρπωθεί κάθε όφελος εις βάρος όλων των υπολοίπων. Μάλιστα, η τότε επικεφαλής του ΔΝΤ, Κριστίν Λαγκάρντ, σχολιάζοντας την «επίμονη και συνεχή διεύρυνση της ανισότητας», προειδοποίησε πως «αν δεν προσέξουμε, τα φαντάσματα από τα τέλη του 19ου αιώνα θα έρθουν και θα μας στοιχειώσουν στον 21ο αιώνα».
Την ίδια ώρα ο Καρλ Χένρικ Σβάνμπεργκ, επικεφαλής της σουηδικής αυτοκινητοβιομηχανίας Volvo, επικρίνοντας το αμερικανικό μοντέλο καπιταλισμού προβλέπει πως «αν η ανισότητα εξακολουθήσει να αυξάνεται, σε βάθος χρόνου θα γυρίσει και θα τους δαγκώσει».
Θα μπορούσε να αναρωτηθεί κανείς τι συμβαίνει και διεθνείς φορείς και θεσμικοί εγγυητές της καπιταλιστικής κανονικότητας δηλώνουν τη «βαθιά ανησυχία τους για τη διεύρυνση των ανισοτήτων». Τι πάθανε τέλος πάντων οι εγγυητές της φυσικής λειτουργίας του καπιταλιστικού τρόπου παραγωγής και των μηχανισμών συσσώρευσης πλούτου και ξεχειλίζουν από ευαισθησία για τον «αντίκοσμο», τους παρίες, τους πληβείους και τους αποκλεισμένους από τον κόσμο της ευημερίας τους, των οποίων οι οικονομίες στραγγαλίστηκαν από τις «μεταρρυθμίσεις» της «άγριας απελευθέρωσης» που επιβλήθηκαν από την Παγκόσμια Tράπεζα και το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο;
Προφανώς βλέπουν ότι στα είκοσι χρόνια κατακτητικών πολέμων στη Μέση Ανατολή ο αμερικάνικος ιμπεριαλισμός όχι μόνο δεν βγήκε νικητής, αλλά, αντίθετα, τα ερείσματα και οι δυνάμεις του εξασθενούν και αυτό οφείλεται πρωταρχικά στη μακροχρόνια, γενναία αντίσταση των λαών του Ιράκ, του Αφγανιστάν, της Συρίας, της Παλαιστίνης, της Λιβύης.
Προφανώς κατανοούν ότι καμιά «τάξη» και σταθερότητα στην Ευρώπη δεν μπορεί να στηριχτεί πάνω στα ερείπια των λαϊκών κατακτήσεων, πάνω στην πιο άγρια μορφή οικονομικής εκμετάλλευσης και αιματηρής λιτότητας που προωθεί το Βερολίνο και οι αστικές τάξεις των χωρών της Ε.Ε., πάνω στον ακρωτηριασμό των δημοκρατικών δικαιωμάτων, τα κατασταλτικά μέτρα, τα σιδηρόφρακτα τείχη που υψώνονται για τη βίαιη αναχαίτιση των προσφύγων.
Προφανώς βλέπουν μια νέα «εποχή οργής» από την καρδιά της Ευρώπης μέχρι τη Χιλή, τη Βολιβία, το Εκουαδόρ, την Αϊτή, όπου κερδίζει η ιδέα ότι η λύση δεν είναι «ο άνθρωπος πάνω από τα κέρδη» αλλά ο άνθρωπος κόντρα στα κέρδη, δηλαδή κόντρα στο σύστημα εκμετάλλευσης και ανισοτήτων.
Και φοβούνται πολύ, παρ’ όλο που η «ατμομηχανή» των κατατρεγμένων είναι ακόμα αδύναμη, πως, αν δεν προσέξουν, τα φαντάσματα από τα τέλη του 19ου αιώνα θα έρθουν και θα στοιχειώσουν τον 21ο.
Χρήστος Κάτσικας
